Inspiratiedag ‘Muziek in de kerk’

Meteen aanmelden kan hier.
Het programma van de Inspiratiedag staat onder het interview. 

Interview met organisatoren

Liturgiedeskundigen uit de Protestantse Kerk Nederland en de Nederlandse Gereformeerde Kerken zijn samen betrokken bij de organisatie van de inspiratiedag. Anje de Heer is adviseur liturgie bij toerustingsorganisatie Kerkpunt. Zij volgt de liturgische en kerkmuzikale praktijk binnen de NGK sinds jaar en dag. Ds. Oane Reitsma is medewerker eredienst en kerkmuziek bij de dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk.

De waarneming van Reitsma is dat in veel lokale gemeenten de liturgie behoorlijk statisch is. ‘Als ik als gastpredikant in een gemeente vraag hoe de liturgie eruitziet, krijg ik vaak als antwoord: gewoon. Lokale kerken kennen vaak alleen de eigen praktijk, terwijl er elders veel mooie dingen gebeuren. Dat laten we tijdens deze dag zien.’

Liturgiepraktijk
In beide kerkgenootschappen is de liturgiepraktijk volop in ontwikkeling. ‘Er is sprake van een groeiende diversiteit, zowel binnen het kerkgenootschap als geheel als binnen een en dezelfde gemeente,’ vertelt de adviseur liturgie over de NGK. ‘De variatie tussen de ene en de andere dienst is daardoor heel groot geworden. Nieuwe impulsen en nieuwe doordenking van de gegroeide praktijken zijn daarom welkom en hopelijk stimulerend.’

Binnen de PKN spelen weer andere factoren een rol, ziet Reitsma. ‘Er komt steeds meer verbrokkeling door kleine predikantsformaties en een pool van organisten omdat kerken geen vaste organist in dienst kunnen nemen. Des te belangrijker is het dat kerken zich opnieuw gaan bezinnen: hoe maak je gebruik van ruimte in de viering? Bijvoorbeeld op de momenten dat de gemeente binnenkomt of wanneer ze zich verplaatst naar de avondmaalstafel: wat doe je daar muzikaal mee? Kun je dat anders invullen dan je gewend bent?’

Dubbeluitnodiging
Kerkmusici en voorgangers bereiden wekelijks de dienst voor, hopelijk in samenspraak, is de gedachte achter de dubbeluitnodiging aan zowel predikanten als kerkmusici. Reitsma: ‘Als ze samen de inspiratiedag bezoeken, kunnen ze na afloop met andere ogen naar de bestaande liturgie kijken Vandaar dat de uitnodiging aan beide doelgroepen geadresseerd is.’

Anje de Heer valt hem bij. ‘Hoe meer samenwerking tussen voorganger en musici des te beter. En daarvoor is over en weer kennis van elkaars werkterrein nodig. Voorbeelden en inspiratie van buitenaf, zoals deze dag aanreikt, zijn daarbij vervolgens heel stimulerend. Neem je die mee naar huis, ga je er daar mee aan des slag, dan zal het zijn uitwerking niet missen. Dan wordt één enkele dag een blijvende inspiratiebron voor de eigen praktijk.’

Gezamenlijke waarden
Vijf lokale gemeenten houden tijdens de inspiratiedag een presentatie over hun muzikale praktijk. Ook daarin werken de musicus en de voorganger van de betreffende gemeente samen. Er is aandacht voor vragen als: hoe gaat het in de praktijk, hoe werkt het bij jullie, hoe stemmen jullie af, wat is het sterke punt van hoe jullie vieren en wat kunnen anderen daarvan leren? Vanwege de locatie van de dag, de Utrechtse binnenstad, zijn het met name stadskerken die een presentatie doen, maar de presentaties zijn zodanig dat ook kleine gemeenten en dorpsgemeenten er wat aan hebben.’

Er worden soms wel woorden gebruikt om ene bepaalde liturgiestijl te typeren, zoals ‘evangelicaal’ en ‘hoogliturgisch’, ziet Reitsma. ‘Maar daaronder zitten gezamenlijke waarden. Op de inspiratiedag willen we dat soort waarden aanraken door elementen uit de liturgie te lichten en de proef op de som te nemen door het gewoon maar te doen.’ Zo presenteert de Nicolaikerk haar jazzvespers, elementen van improvisatie in een redelijk strikte orde van dienst, en de Nieuwe Kerk ‘verbindend vieren met evangelicale muziek’.

Psalmen met de band
Een andere presentatie op de inspiratiedag komt uit de Amsterdamse Tituskapel, een NGK-gemeente. Ds. Wim van der Schee en Roeland Scherff presenteren ‘Psalternatief – Geneefse psalmen als lichte muziek’. Psalternatief laat zien hoe je de psalmen kunt begeleiden met een band. Het is een project van Scherff, een jonge musicus die de verbinding zoekt tussen het klassieke kerklied en uitvoering in popmuziek. Hij is ervan overtuigd dat je de psalmen prima met een band kunt uitvoeren. Het zijn niet de gemakkelijkste melodieën, maar je kunt er naartoe werken dat je rustig een psalmenrepertoire op te bouwen, zei hij eerder in een interview met Nederlands Dagblad: ‘De muziek moet aansluiten bij wat er in de kerk gebeurt. Je moet voorkomen dat je muzikaal een heel eenzijdig geluid krijgt.’

De dag wordt afgerond met vespers waarin elementen uit de vijf presentaties terugkomen. Reitsma en De Heer hopen dat voorgangers en musici na afloop met andere ogen naar hun liturgie gaan kijken en zich afvragen: kunnen we misschien eens iets anders proberen? Een basisgegeven van liturgisch vieren is dat de heilige Geest erin waait; Reitsma benadrukt ten slotte dat je daardoor per definitie creativiteit blijft zoeken en je eigen grenzen oprekt. ‘De liturgie moet de gemeente elke week inspireren. Hopelijk draagt deze dag daaraan bij.’

De liturgie als verhaal: hoe zet je muziek in om de liturgie te laten stromen?

Domkerk

• 10.00 Presentatie Domkerk: Hoe de eeuwen meeresoneren – Muziek, ruimte en beweging (domorganist dr. Jan Hage en ds. Willem Roskam)
• 11.00 Presentatie Evangelisch-Lutherse kerk: Global Songbook – Muziek van heel de wereld . (dr. Andreas Wöhle, ds. Hetty Brederoo, Diederik Blankesteijn en een Global Songbook-koor)
• 12.00 Lunch en stadswandeling

Nicolaikerk

• 13.00 Presentatie Nieuwe Kerk Utrecht: Verbindend vieren met evangelicale muziek – Ministry en aanbidding
• 14.00 Presentatie Tituskapel Amsterdam: Psalternatief – Geneefse psalmen als lichte muziek (Roeland Scherff en ds. Wim van der Schee)
• 15.00 Theepauze
• 15.30 Presentatie Nicolaïkerk Utrecht: Jazzvespers – Improviseren in de liturgie
  (Berry van Berkum en Het Orgel Trio (HOT), Ko Zwanenburg, Vespercantorij Nicolaïkerk)
• 16.30 Afsluitende vespers
• 17.00 Einde

Praktische informatie